Kölelerin İmparatorluğu: Memlük Türk Devleti

 

Kölelerin İmparatorluğu: Memlükler

Tarih boyunca Türkler, farklı dönemlerde ve çeşitli sebeplerle dünyanın dört bir yanına göç etmiştir. Bu göçler yalnızca yeni yurtlar arayışı değil, aynı zamanda tarihin akışını değiştiren devletlerin de doğuşuna sahne olmuştur. Bu hikâyelerden biri, Nil Nehri kıyılarında yükselen Memlüklerin hikâyesidir.

Türkler Mısır’a Nasıl Geldi?

Emevîler döneminden itibaren Türkler, İslam ordularında asker olarak yer almaya başlamıştı. Bu durum, ilerleyen yıllarda büyük bir etki yarattı. 868 yılında Türk komutan Ahmed b. Tolun, Mısır’da bağımsız hareket ederek Tolunoğulları Devletini kurdu. Bu, Mısır’da Türkler tarafından kurulan ilk devletti.

Nil Kıyısında Yükselen Birlik: Bahrî Memlükler

Eyyûbî Hükümdarı el-Melikü’s-Sâlih Necmeddin Eyyûb, Kafkasya ve Kıpçak bozkırlarından getirdiği Türk kökenli köle askerleri, Kahire’deki Ravza Adası’na yerleştirdi. Nil Nehri’ne izafeten bu özel askeri birliğe el-Memâlîkü’l-Bahriyye (Deniz Memlükleri) adı verildi. Bu birlik, kısa sürede Eyyûbî ordusunun belkemiği hâline geldi.

1250 yılında bu askerler, Eyyûbî Sultanı Turanşah’ı öldürerek yönetimi ele geçirdi ve böylece Memlük Devleti kurulmuş oldu.

Moğollara Karşı Zafer: Aynicâlût Savaşı

Yeni kurulan devletin ilk liderlerinden Kutuz, Moğol hükümdarı Hülâgû’nun teslim olma çağrılarını reddetti ve ordusuyla birlikte Filistin’deki Aynicâlût bölgesine ilerledi. 3 Eylül 1260'da (25 Ramazan 658) yapılan Aynicâlût Savaşı, Moğolların durdurulduğu ilk büyük zafer olarak tarihe geçti. Bu zaferle Suriye’nin büyük bir kısmı Memlükler’in eline geçti.

Baybars ve Kalavun Dönemi: Altın Çağ

Kutuz’un ardından tahta geçen ve Memlüklerin gerçek kurucusu olarak kabul edilen I. Baybars, devletin temellerini sağlamlaştırdı. 17 yıl süren hükümdarlığı (1260–1277) boyunca İlhanlılara ve Haçlılara karşı başarıyla mücadele etti, Antakya Haçlı Prinkepsliği’ni ortadan kaldırdı.

Baybars’ın ardından tahta geçen Kalavun (1279), Haçlılar, Ermeniler ve İlhanlılarla mücadele etti. Onun döneminde, seçkin askerî birlikler oluşturulmaya başlandı. Bu birlikler, kalelerdeki burçlara yerleştirildiği için Burcî Memlükleri olarak anıldı ve ileride yönetimi devralan ikinci Memlük hanedanının temelini oluşturdu.

Haçlılara Son Darbe: Akkâ’nın Fethi

Kalavun’un oğlu el-Melikü’l-Eşref Halîl, 1291’de Haçlıların Doğu Akdeniz’deki son büyük kalesi olan Akkâ’yı fethetti. Böylece bölgede iki yüzyıl süren Haçlı varlığı sona ermiş oldu.

Burcî Memlükleri Dönemi: Yeni Bir Devir

1382 yılında tahta çıkan Berkuk, Burcî Memlükleri dönemini başlattı. Timur’a karşı dik durdu ancak oğlu Ferec zamanında Timur’un Suriye’yi istilâsı ve iç karışıklıklar ülkede istikrarsızlığa neden oldu.

1468-1496 yılları arasında hüküm süren Kayıtbay, Burcî döneminin en güçlü sultanı olarak öne çıkar. Osmanlılarla Çukurova’da yaşanan uzun soluklu savaşlar, nihayetinde 15 yıllık bir barış anlaşmasıyla sonuçlandı. Ancak ekonomik krizler ve iç çekişmeler devleti zayıflattı.

Son Perde: Osmanlı-Memlük Savaşları

1514’te Yavuz Sultan Selim, Şah İsmail’i Çaldıran’da mağlup ettikten sonra gözünü Memlükler’e çevirdi. Memlükler’in Dulkadıroğulları ile ittifakı, iki devleti karşı karşıya getirdi. 24 Ağustos 1516’da yapılan Mercidâbık Savaşı’nda Memlük ordusu Osmanlılar karşısında büyük bir yenilgi aldı. Sultan Kansu Gavri kayboldu ve Suriye şehirleri Osmanlı topraklarına katıldı.

Memlükler’in Sonu: Ridâniye Savaşı

Yeni Memlük Sultanı Tomanbay, Osmanlıya karşı direnmeye çalıştı ancak başarılı olamadı. 23 Ocak 1517'de gerçekleşen Ridâniye Savaşı, Osmanlı’nın kesin zaferiyle sonuçlandı. Tomanbay kaçtıysa da yakalanıp Kahire’de Züveyle Kapısı’nda idam edildi (13 Nisan 1517).

Böylece Memlük Devleti tarih sahnesinden silindi, Mısır ve diğer topraklar Osmanlı Devleti’ne katıldı.

Memlük Devleti'nin gerçek kurucusu kabul edilen Baybars ve dönemi hakkında detaylı bilgi için buraya tıklayın https://hermestarihvebilimakademisi.blogspot.com/2025/04/kpcak-yurdundan-msra-kolelikten.html

Yazar: Belma DÖNMEZ

KAYNAKÇA

Andre Clot-Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı

Fatih Yahya Ayaz- Memlükler (1250-1517)

İsmail Yiğit-Memlükler (1250-1517)

Ahmet Sağlam- Sorularla Memlük Tarihi